काठमाडौं – नेपालमा हिउँदमा हुने नियमित वर्षाको चक्र पछिल्लो केही वर्षदेखि अव्यवस्थित भइरहेको छ। यसले तोरी, गहुँ, मकै, तरकारीजस्ता हिउँदे बालीमा प्रतिकूल असर पारेको कृषि विज्ञहरूले बताएका छन्। हिमाली क्षेत्रमा भने केही पटक भएको हिमपातले आलुखेतीमा सकारात्मक प्रभाव पारेको छ। जल तथा मौसम विज्ञान विभागले यो हिउँद औसतभन्दा कम वर्षा हुने प्रक्षेपण गरेको छ।
विभागका महानिर्देशक कमलराम जोशीका अनुसार २०७९ मंसिर १५ देखि २०८० फागुन १६ सम्मको हिउँदे मौसममा औसतभन्दा कम वर्षा हुने अनुमान गरिएको छ। विभागकी प्रवक्ता विभूति पोखरेलले प्रिमनसुन अवधिसम्म प्रशान्त महासागरमा लानिना प्रभाव रहिरहने भएकाले हिउँदे खडेरीको सम्भावना बढेको बताएकी छिन्। विशेषगरी कोशी प्रदेशको दक्षिणी भूभाग, मधेश प्रदेशको पूर्वी भूभाग, सुदूरपश्चिम, कर्णाली, लुम्बिनी, र बागमती प्रदेशका केही भागमा कम पानी पर्ने अनुमान गरिएको छ।
सुक्खाको असर
कृषिविद् डा. डिल्लीराम शर्माका अनुसार पहाड र तराईमा तोरी, गहुँजस्ता बाली उत्पादनमा कमी आउन सक्छ। जलवायु परिवर्तनका कारण हिउँदे वर्षा घट्नाले कृषिमा आश्रित किसानहरू बढी प्रभावित हुने विज्ञहरूको चेतावनी छ। “हिउँदे खडेरीले खाद्य उत्पादनमा ह्रास ल्याउन सक्ने मात्र नभई अर्थतन्त्रमा समेत नकारात्मक असर पर्न सक्छ,” जलवायु तथा विपद् व्यवस्थापनविद् डा. धर्मराज उप्रेतीले बताउनुभयो।
जलवायु अनुकूलनको आवश्यकता
वन तथा वातावरण मन्त्रालयका उपसचिव नरेश शर्माका अनुसार जलवायु परिवर्तनको असरलाई ध्यानमा राखेर कृषिमा जलवायुमैत्री प्रणालीको प्रवर्द्धन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। “हिउँदे वर्षा घटेको अवस्थामा जलवायुमैत्री कृषि प्रणाली, सिँचाइको वैकल्पिक व्यवस्था, र सुक्खा प्रतिरोधी बालीको अध्ययन गर्न जरुरी छ,” जलवायुविद् राजु पण्डित क्षेत्रीले बताउनुभयो।
सिँचाइ सुविधाको अभावमा देशभर ७० प्रतिशत खेतीपाती आकाशेपानीमै निर्भर रहेको बालीविद् शर्माको भनाइ छ। नेपालमा हाल करिब २५ लाख ३० हजार हेक्टर सिँचाइयोग्य जमिनमध्ये १५ लाख हेक्टरमा मात्र सिँचाइ संरचना निर्माण गरिएको छ। तर, एक तिहाइ क्षेत्रमात्र वर्षभर सिँचाइ सुविधा पाउने जलस्रोत तथा सिँचाइ विभागको तथ्यांकले देखाएको छ।
स्थायी समाधानका लागि पहल
जलवायु परिवर्तनका दीर्घकालीन प्रभावबाट बच्न दीर्घकालीन अनुकूलन नीति आवश्यक छ। “जलवायु परिवर्तनले मौसमीय चक्रमा आमूल परिवर्तन गरिरहेको छ। यसले मानव स्वास्थ्य, कृषि प्रणाली, र प्राकृतिक चक्रमा गहिरो असर पारिरहेको छ,” विज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन्।
जलवायु परिवर्तनले कृषि उत्पादनमा दीर्घकालीन संकट निम्त्याउने जोखिमलाई मध्यनजर गर्दै सरकार र सरोकारवालाले स्थायी समाधान खोज्न आवश्यक रहेको विज्ञहरूको सुझाव छ। जलवायुमैत्री कृषि, सिँचाइ व्यवस्थापन, र पूर्वतयारीलाई प्राथमिकता दिँदा मात्रै जलवायुजन्य संकटको सामना गर्न सकिने विज्ञहरूको निष्कर्ष छ।
Collected and rearranged from different Online Sources