नेपालमा सन् २०२५ को सेप्टेम्बरमा भएको Gen Z आन्दोलनले समाजका सबै तहमा ठूलो प्रभाव पारेको थियो। आन्दोलनको क्रममा सामाजिक सञ्जाल, अनलाइन भिडियो, र अफवाह फैलाउने माध्यमहरूबाट धेरै मिथ्या सूचना (disinformation) र भ्रामक सूचना (misinformation) फैलियो। जबकि साना बालबालिकाहरू प्रत्यक्ष आन्दोलनमा सहभागी भएनन्, उनीहरू ठूला मानिसहरूको व्यवहार, घरको वातावरण र सामाजिक घटनाबाट अप्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित भए।
के भयो?
आन्दोलनको क्रममा सामाजिक सञ्जालमा अनगिन्ती पोस्ट, भिडियो र तस्बिरहरू फैलिए। कतिपय वास्तविक थिए, तर धेरै झूटा वा अतिरञ्जित थिए।
- केहीले डर र आतंक फैलाए।
- कतिपयले अफवाह फैलाए जस्तै “सबै स्कूल बन्द हुनेछन्” वा “सुरक्षाकर्मीले सबैलाई नियन्त्रण गर्नेछन्।”
- स्वास्थ्य, धार्मिक र समुदायसँग सम्बन्धित गलत सूचना घर-परिवारमा पनि पुगे।
यी सबैले वयस्कहरूमा डर, आक्रोश र अस्थिर व्यवहार ल्याए। जब अभिभावक र शिक्षकहरू यस्तो वातावरणमा हुन्छन्, साना बालबालिकामा मनोवैज्ञानिक, सामाजिक र सिकाइ सम्बन्धी असर पर्छ।
साना बालबालिकामा परेको असर
१. डर र असुरक्षा
भिड, गोलीको आवाज, धुवाँ र हिंसात्मक दृश्यले बालबालिकामा भय पैदा गर्छ। उनीहरूले “के भयो?” भनेर सोध्छन्, तर प्रायः वयस्कहरू तनावमा हुने भएकाले सही तर सरल उत्तर दिन सक्दैनन्। यस्तो अनुभवले निद्रा नलाग्ने, चिडचिडोपन र खेलमा रुचि कम हुनु जस्ता असरहरू जन्माउन सक्छ।
२. भ्रम र अस्थिरता
घरमा वा टेलिभिजनमा बारम्बार हिंसा र अफवाह देख्दा बच्चा सोच्न थाल्छ—“के सधैं यस्तै हुन्छ?” वा “के हामी सुरक्षित छौं?” यसले उनीहरूको आत्मविश्वास घटाउँछ र समाजप्रति भरोसा कमजोर पार्छ।
३. सिकाइमा अवरोध
आन्दोलनका कारण विद्यालय बन्द भए। पढाइ, खेलकुद, साथीहरूसँगको सामाजिक अन्तरक्रिया र भाषा विकासमा अवरोध आयो। बालबालिकाको नियमित तालिका र सिकाइ वातावरणमा कमीले दीर्घकालीन असर पार्छ।
४. वयस्कको व्यवहारबाट असर
जब अभिभावक वा शिक्षकहरूले गलत जानकारीमा विश्वास गर्छन् र त्यसमा आधारित डर, राग वा टिप्पणी बालबालिकासामु गर्छन्, बच्चाले त्यसलाई सत्य ठान्छ। यसले नकारात्मक सोच र अनावश्यक चिन्ता उत्पन्न गर्छ।
अब के गर्ने?
१. गलत जानकारी रोक्नुहोस्
- समाचार वा भिडियो देख्दा तुरुन्तै विश्वास नगर्नुहोस्।
- प्रमाणित स्रोतबाट मात्र जानकारी लिनुहोस्।
- बच्चासामु डराउने कुरा नगर्नुहोस्।
२. खुला संवाद राख्नुहोस्
- बच्चाले “के भयो?” सोध्दा सरल र सत्य तरिकाले बुझाउनुहोस्।
- भन्नुहोस्, “केही ठूला मानिसहरू कुरा गर्दैछन्, तर तिमी सुरक्षित छौ, हामी तिमी सँगै छौं।”
- खेल, गीत र चित्रकला जस्ता गतिविधिमा संलग्न गराउनुहोस्।
३. विद्यालय र समुदायको भूमिका
- शिक्षकहरूले अफवाहमा आधारित कुरा नगरी बालमैत्री संवाद गर्नुपर्छ।
- विद्यालयले बच्चाका लागि सुरक्षित र सामान्य वातावरण बनाउने प्रयास गर्नुपर्छ।
- समुदायले अभिभावकलाई सचेतनाका सत्र सञ्चालन गर्न सक्छ।
४. मनोवैज्ञानिक सहयोग
- डर, निद्रा नलाग्ने वा व्यवहार परिवर्तन देखिएमा सह्रदयतापूर्वक कुरा गर्नुहोस्।
- आवश्यक परे मनोवैज्ञानिक वा परामर्शदाताको सहयोग लिनुहोस्।
Gen Z आन्दोलनका क्रममा फैलिएको मिथ्या र भ्रामक सूचना साना बालबालिकामा प्रत्यक्ष जोखिम त होइन, तर मनोवैज्ञानिक, सामाजिक र सिकाइमा ठूलो असर पुर्याउँछ। अब हाम्रो जिम्मेवारी छ – सत्य र सुरक्षित संवाद प्रवर्द्धन गर्ने, बालबालिकाको मनोबल जोगाउने र अफवाह रोक्ने।
साना बालबालिकाले सुरक्षित र सकारात्मक वातावरणमा हुर्कनुपर्छ, जसले भविष्यमा उनीहरूलाई सही निर्णय लिन र समाजसँग स्वस्थ सम्बन्ध राख्न सक्षम बनाउँछ।
रति शर्मा
प्रारम्भिक बाल विकास विशेषज्ञ
