काठमाडौं – बढ्दो तनाव र मानसिक समस्याका बीच नेपालमा मानसिक स्वास्थ्य चेतनाको आवश्यकता बढेको छ । सकारात्मक मनोविज्ञानका विशेषज्ञहरूले जीवनमा दीर्घकालीन खुशी कायम राख्नका लागि ७ वटा नियम पालना गर्न सुझाव दिएका छन् ।
विश्वव्यापी रूपमा मानसिक स्वास्थ्य र पदार्थ प्रयोग विकारले १३ प्रतिशत जनसंख्यालाई असर गरिरहेको छ । नेपालमा पनि यो समस्या बढ्दै गएको पब्लिक हेल्थ कन्सर्न नेपालको प्रतिवेदनले देखाएको छ । यस्तो परिस्थितिमा मानसिक कल्याणका लागि वैज्ञानिक आधारमा तयार गरिएका नियमहरू महत्वपूर्ण बनेका छन् ।
सकारात्मक मनोविज्ञानका जनक मार्टिन सेलिगम्यानले विकास गरेको PERMA मोडलका आधारमा तयार गरिएका यी नियमहरू दैनिक जीवनमा लागू गर्न सकिने छन् । विशेषज्ञहरूले सुझाएका ७ नियम यस प्रकार छन् :
पहिलो नियम : बढी नसोच्नुहोस्
अनावश्यक चिन्ता र नकारात्मक विचारहरूबाट बच्न माइन्डफुलनेस र संज्ञानात्मक पुनर्संरचना जस्ता प्रविधि प्रयोग गर्न सकिन्छ । दिमागी स्पष्टताले मानसिक शान्ति कायम राख्न मद्दत गर्छ ।
दोस्रो नियम : कसैलाई घृणा नगर्नुहोस्
घृणाको भावनाले मानसिक शान्ति नष्ट गर्छ । अनुसन्धानले देखाएको छ कि खुशी, कृतज्ञता, प्रेम र सहानुभूतिजस्ता सकारात्मक भावनाहरूले शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्छ ।
तेस्रो नियम : मन लगाएर काम गर्नुहोस्
काममा पूर्ण संलग्नताले खुशीको अनुभव बढाउँछ । जुन काम गर्दा समयको अनुभव नै हुँदैन, त्यही काम व्यक्तिको खुशीको मुख्य स्रोत बन्छ । यसलाई मनोविज्ञानमा ‘फ्लो स्टेट’ भनिन्छ ।
चौथो नियम : आफूलाई अरूसँग तुलना नगर्नुहोस्
सामाजिक तुलनाले असन्तुष्टि र अवसाद बढाउँछ । प्रत्येक व्यक्तिको आफ्नै यात्रा र गति हुन्छ । आफ्ना व्यक्तिगत उपलब्धिहरूमा केन्द्रित रहनु उत्तम हुन्छ ।
पाँचौं नियम : आशावादी बनुन
आशावादी दृष्टिकोणले जीवनमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउँछ । अनुसन्धानले देखाएको छ कि आशावादी व्यक्तिहरूमा तनावको स्तर कम हुन्छ र उनीहरूको सामान्य स्वास्थ्य राम्रो हुन्छ ।
छैटौं नियम : कठिन समयमा पनि मुस्कुराउन सिक्नुहोस्
चुनौतीपूर्ण परिस्थितिमा मुस्कान राख्नु आन्तरिक शक्तिको प्रदर्शन हो । यसले तनावको हर्मोन कम गर्छ र सकारात्मक ऊर्जा फैलाउँछ ।
सातौं नियम : सरल जीवन बिताउनुहोस्
देखावटी र जटिल जीवनशैलीभन्दा सरलताले मानसिक शान्ति दिन्छ । आफ्नै पहिचान र मूल्यमान्यता अनुसार जीवन बिताउनुपर्छ ।
नेपालमा हाल कोशिश, ह्यापी माइन्ड्स जस्ता संस्थाहरूले मानसिक स्वास्थ्य सेवा प्रदान गरिरहेका छन् । यी संस्थाहरूले मानसिक कल्याणका लागि परामर्श सेवा र चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएका छन् ।
मानसिक स्वास्थ्यका विशेषज्ञहरूका अनुसार यी नियमहरू नियमित पालना गर्दा व्यक्तिको जीवनमा दीर्घकालीन सकारात्मक प्रभाव पर्छ । विशेषगरी कृतज्ञताको अभ्यास, दयालुताका कार्यहरू र माइन्डफुलनेसले मानसिक कल्याण बृद्धि गर्न सकिन्छ ।
वैज्ञानिक अनुसन्धानले देखाएको छ कि खुशी केवल जन्मजात गुण मात्र नभएर अभ्यास र सकारात्मक दृष्टिकोणको फल हो । यी ७ नियम पछ्याएर व्यक्ति, परिवार र समुदायमा खुशी र शान्तिको वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्छ ।