काठमाण्डौ, [२०८२ बैसाख २६] — अबदेखि चेक बाउन्ससम्बन्धी मुद्दा प्रहरीमार्फत मात्रै अगाडि बढ्ने भएको छ। सरकारद्वारा बैंकिङ कसुर तथा सजाय ऐन, २०६४ लाई संशोधन गरेर नयाँ कानुनी व्यवस्था लागू गरिएको छ, जसअनुसार चेक अनादर (बाउन्स) सम्बन्धी मुद्दाको प्रक्रिया र सजाय दुबैमा महत्वपूर्ण परिवर्तन गरिएको छ।
मुख्य कानुनी प्रावधानहरू:
- चेक बाउन्स गर्नुअघि बैंकले ४५ दिनको सूचना दिनुपर्ने।
- एक वर्षभित्र प्रहरीमा जाहेरी दिनुपर्ने, त्यसपछि मुद्दा दर्ता हुने।
- जरिवाना बिगोको ५% मात्र हुने, कैद सजाय बिगोअनुसार निर्धारण गरिने।
- एक वर्षभन्दा पुराना बाउन्स चेकको कानुनी मान्यता नहुने।
- अब अदालतमा सिधै मुद्दा हाल्न पाइने छैन; अनुसन्धान प्रहरीमार्फत मात्र हुनेछ।
कैद सजायको संरचना:
- १५ लाखसम्मको बिगो: १ महिनासम्मको कैद
- १५–५० लाख: ३ महिनासम्म
- ५० लाख–१ करोड: १ वर्ष
- १ करोड–१० करोड: २ वर्ष
- १० करोडभन्दा बढी: ४ वर्ष
सुझाव र सावधानी:
१. चेक काट्नुअघि खातामा पर्याप्त रकम छ कि छैन भन्ने सुनिश्चित गर्नुहोस्।
चेक बाउन्स हुनु अब केवल आर्थिक होइन, कानुनी झमेलाको कारण बन्न सक्छ। सजाय र जरिवानासमेत लाग्ने भएकाले असावधानीको मूल्य महँगो पर्न सक्छ।
- प्राप्त चेक समयमै बैंकमा जम्मा गर्नुहोस् र यदि फिर्ता हुन्छ भने तुरुन्तै ४५ दिनको सूचना प्रक्रिया सुरुवात गर्नुहोस्।
अब मुद्दा दर्ता गर्ने हदम्याद कडा भएको छ— एक वर्षभित्र जाहेरी, ६ महिनाभित्र मुद्दा दर्ता आवश्यक छ। - चेक प्रयोग गर्दा मिलापत्रको सम्भावना हेर्नुहोस्।
कानूनमा मिलापत्रको व्यवस्था राखिएको छ, तर प्रहरी र अदालतको प्रक्रियामा नपरेकै राम्रो। - चेकको वैधता बुझ्नुहोस् — एक वर्षभन्दा पुरानो बाउन्स चेकको अब कानुनी मूल्य रहने छैन।
- ब्यापारिक व्यवहारमा बैंकिङ माध्यम प्रयोग गर्दा कानुनी जोखिमको मूल्याङ्कन गर्नुहोस्।
यदि नगदको सट्टा चेक दिइँदैछ भने सो चेक भरपर्दो छ कि छैन भनेर सोच्न जरुरी छ।
नेपाल बार एसोसिएसनका महासचिव तथा वरिष्ठ अधिवक्ता केदार कोइरालाका अनुसार, “शतप्रतिशत जरिवानाको पुरानो व्यवस्था अन्यायपूर्ण थियो। अहिलेको सुधार सकारात्मक छ, तर चेकको रकमको स्रोतसमेत खोज्ने व्यवस्था गरिएको भए अझ प्रभावकारी हुनेथियो।”
चेक बाउन्ससम्बन्धी यो नयाँ कानुनले बैंकिङ व्यवहारलाई थप जिम्मेवार बनाउनेछ। यसले आर्थिक अनुशासन र लेनदेनमा पारदर्शिता ल्याउने अपेक्षा गरिएको छ। तर यससँगै नागरिकहरूले पनि सचेत भएर चेक प्रयोग गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। एक सामान्य चेकको असावधानीले कानुनी झन्झट निम्त्याउन सक्छ — त्यसैले सावधानी अपनाऔं, सजायबाट बचौं।
के तपाईंले कहिल्यै चेक बाउन्सको झमेलाको सामना गर्नुभएको छ?